To warto przeczytać!

Temperament w przedszkolu

Temperament to poziom reakcji emocjonalnych i behawioralnych na docierające do niego bodźce. Mówiąc bardziej bezpośrednio – określa on pewien styl zachowania. To „oś” wokół której rozwijają się inne cechy osobowości, a także pewność siebie, komunikatywność czy przekonania.

Temperament dziecka objawia się już od pierwszych chwil jego życia. Wyraża się przede wszystkim w sposobie i sile reakcji na bodźce. Uważna obserwacja i zrozumienie temperamentu dziecka pomoże nam się z nim skomunikować, dopasować model wychowania do jego potrzeb i możliwości, a w dalszej perspektywie – wspierać jego potencjał i harmonijny rozwój.

Jak rozpoznać temperament? Dzieci z cechami temperamentu łatwego nie sprawiają swoich opiekunom większych problemów, a te trudniejsze czy też bardziej wrażliwe wymagają od rodziców więcej cierpliwości i dosyć specyficznego podejścia.

Ważne fakty na temat temperamentu:

• Temperament ulega pewnym zmianom pod wpływem środowiska i sposobów wychowywania dziecka, jest jednak mocno uwarunkowany przez cechy biologiczne. 
• Każdy typ temperamentu ma swoje mocne i słabe strony. 
• Pomagając maluchowi w rozwoju, należy brać pod uwagę jego cechy wrodzone i nie starać się ich zmienić, a jedynie nauczyć go, jak sobie z nimi radzić. Niektóre cechy ulegają wzmocnieniu lub stonowaniu w trakcie dorastania – np. dziecko wybuchowe staje się spokojniejsze, zaś dziecko nieśmiałe – bardziej otwarte na ludzi.
• Próby zmiany temperamentu, dopasowania dziecka do własnych oczekiwań opiekuna lub brak akceptacji z powodu wrodzonych cech przez osoby znaczące, prowadzi zazwyczaj do poważnych zaburzeń psychicznych lub ukształtowania się nieprawidłowej osobowości.
• Rodzic lub nauczyciel powinien mieć świadomość, jaki rodzaj temperamentu sam reprezentuje, i świadomie kształtować w sobie akceptację dzieci o różnych cechach.

CHARAKTERYSTYKA TYPÓW TEMPERAMENTU

MAŁY SANGWINIK

• Lubi wesołą zabawę w gronie rówieśników.
• Trudno mu zabrać się za zadanie, które wydaje się nudne i nie jest związane
• z działaniem w większym gronie („zapomina” o tym, do czego się zobowiązało).
• Skłania innych, by wykonali pracę za niego lub wyszukuje przeróżne wymówki.
• Potrzebuje uatrakcyjniania zadań celu wdrożenia się do obowiązków wymagających działania w grupie np. sprzątanie może stać się wyścigiem (trzeba skończyć, zanim skończy się grana melodia) lub zabawą w robota, który zgarnia wszystkie zabawki z ziemi i przenosi je we właściwe miejsce. 
• Dziecko sangwinik często jest obdarzone dużym wdziękiem i potrafi bardzo sprytnie manipulować dorosłymi tak, by ominąć niechciane zadania i zająć się zabawą.

 

MAŁY CHOLERYK

• Intensywnie przeżywa negatywne emocje –złość, frustrację, rozczarowanie. Pragnie grać pierwsze skrzypce, a nie zawsze posiada zdolności przywódcze.
• Próbuje wszystkim narzucić swoją wolę, więc złości się i buntuje, gdy inni nie chcą mu się podporządkować.
• Jest ambitne, ma dużą potrzebę sukcesu, dlatego głęboko przeżywa porażki
• w kontaktach społecznych, w nauce i zabawie.
• Można nauczyć go radzenia sobie ze złymi emocjami przez systematyczne omawianie trudnych sytuacji, gdy emocje już opadną.
• Uczymy dziecko, że każde uczucie jest w porządku, natomiast z przykrymi emocjami można sobie poradzić na wiele sposobów. Wybieramy z dzieckiem takie, które przynoszą ulgę, a nikogo nie krzywdzą. Można omówić te tematy i sposoby z dzieckiem, a następnie poprosić je, by przekazało tę wiedzę grupie, potraktować je jako eksperta od złości

 

MAŁY MELANCHOLIK 

• Ma skłonności do martwienia się o różne rzeczy. Jego bogata wyobraźnia podsuwa mu różne czarne myśli i scenariusze.
• Często jest niepewne siebie, a jednocześnie ma trudność z wyrażeniem własnych uczuć, nawet wobec osób najbliższych.
• Szczególnie potrzebuje codziennych rytuałów i stałego rytmu dnia oraz przygotowania do wszelkich zmian.
• Nie należy lekceważyć jego zmartwień, ale raczej starać się natchnąć optymizmem przez odpowiednio dobrane bajki terapeutyczne, emanowanie spokojem i stanowczością.

 

MAŁY FLEGMATYK

• Lubi mieć spokój i ciszę.
• W kontaktach z rówieśnikami często ustępuje lub w ogóle nie wyraża swoich potrzeb, nie proponuje pomysłów, nie inicjuje zabaw. Bywa, że bezrefleksyjnie wypełnia polecenia kolegi czy koleżanki.
• Zwracamy uwagę na to, że ważne jest to, co ono myśli i czuje. Często pytamy je o zdanie, zachęcamy do podzielenia się pomysłami.
• Uczymy mówić „nie”.
• Mocną stroną flegmatyka jest zazwyczaj zdrowy rozsądek i obowiązkowość.

Znając temperament swoich dzieci możemy spróbować dobrać codzienne zabawy
i aktywności tak, by zapewnić dzieciom najlepsze warunki do rozwoju.

ZABAWY ODPOWIEDNIE DLA DZIECI  O RÓŻNYCH RODZAJACH TEMPERAMENTU

TEATRZYKI

Mini przedstawienia są świetnym sposobem na umożliwienie każdemu z dzieci, niezależnie od posiadanego temperamentu, zaprezentowania swoich możliwości, poczucia się kimś ważnym, odegrania znaczącej roli, bycia częścią większej całości. Zapewni to dzieciom odpowiednie dopasowanie ról. Dzieciom sangwinikom i cholerykom można powierzyć role pełne głośnej ekspresji i interakcji. Dzieci melancholicy i flegmatycy mogą otrzymać role atrakcyjne i widowiskowe, ale niewymagające działań wbrew sobie. Na przykład spokojne, ciche dziecko może otrzymać rolę wędkarza, który przez całą sztukę siedzi nad jeziorem i łowi ryby, dziecko melancholik może być ptakiem, który przelatuje od czasu do czasu przez scenę. Dzieci zbyt nieśmiałe mogą pełnić funkcje pomocnicze w wystawianiu przedstawienia, np. „garderobianej” pilnującej elementów stroju, managera ozdabiającego zaproszenia dla rodziców itp.

ZABAWY RUCHOWE

Zabawy są lubiane przez większość dzieci i służą ich rozwojowi. Należy zadbać o to, aby organizować zabawy dla dzieci o różnych typach temperamentu.

Swobodna ekspresja ruchowa – w zabawach tanecznych lub gdy dzieci udają różne zwierzątka – pozwoli się odnaleźć zarówno dzieciom cichym i spokojnym, które nie lubią być w centrum uwagi, jak i małym sangwinikom.

Zawody zręcznościowe – gdy pojawia się element rywalizacji i możliwość sukcesu lub porażki – umożliwią cholerykom odnieść upragniony sukces lub zmierzyć się z porażką. Również pozostałe dzieci mają okazję kształtować odporność emocjonalną.

Gimnastyka – gdy dziecku może sprawiać przyjemność rytmiczne powtarzanie tych samych ruchów oraz dokładne ich odzwierciedlanie – jest szczególnie lubiana przez dzieci o temperamencie melancholika.

Zabawy orientacyjno-porządkowe oraz zabawy integracyjne – mogą pomóc małemu flegmatykowi przełamać nieufność i skupić uwagę na świecie zewnętrznym. Wszystkim dzieciom dają poczucie sukcesu i przynależności do grupy, pozwalają wykazać się refleksem.

ZABAWY RELAKSACYJNE 

Dzieci angażuje się w nie w różnym stopniu. Niektórym dzieciom, przyzwyczajonym do stymulacji licznymi bodźcami, bardzo trudno jest na początku pozostać na swoim miejscu: wiercą się, przemieszczają, zaczepiają kolegów. Należy cierpliwie powtarzać ćwiczenia, a po pewnym czasie zauważymy ich korzystny wpływ na całą grupę. Dzieci towarzyskie i otwarte uczą się wyciszać i zwracać większą uwagę na sygnały płynące z własnego ciała. Dzieci zamknięte w sobie, lękliwe mogą odpocząć i cieszyć się spokojem i poczuciem bezpieczeństwa. Uwaga: jeżeli dziecko w zabawie nie chce zamknąć oczu (bo może mu się to wydawać zagrażające), pozwalamy mu wykonać zadanie z otwartymi oczami. 

PRZYKŁADY ZABAW

• „Usypianie pluszaka” – ćwiczenie oddechowe - każde dziecko bierze misia lub inną miękką zabawkę. Przedszkolaki siadają w kole a nauczyciel wyjaśnia im, że ich zadaniem będzie uśpienie pluszaka. Nauczyciel włącza spokojną muzykę. Na początku każde dziecko kołysze zabawkę w ramionach. Po dłuższej chwili uczestnicy kładą się na plecach i ustawiają sobie przytulankę na brzuchu. Następnie starają się głęboko oddychać, tak żeby pluszak ruszał się w górę i w dół razem z ruchami brzucha. Niektóre dzieci mogą próbować oddychać bardzo szybko i można im na to pozwolić przez chwilę. Potem prosimy, żeby oddychały jak najwolniej, bo inaczej ich pluszak nie zaśnie. Ćwiczenie to z reguły trwa od minuty do kilku minut, w zależności od reakcji dzieci. Po zakończeniu każde dziecko odnosi zabawkę na miejsce.
• „Węzły”  – ćwiczenie uważności dotykowej - dzieci siadają w kole. Każde dostaje kawałek grubego sznurka lub kolorowe sznurowadło. Młodsze dzieci otrzymują sznurek z zawiązanymi kilkoma węzełkami. Starsze same wiążą węzełki. Następnie dzieci próbują policzyć, ile węzełków znajduje się na ich sznurku. Robią to najpierw z otwartymi oczami, a następnie – z zamkniętymi, skupiając się na wrażeniach dotykowych. Na zakończenie nauczyciel pomaga dzieciom związać wszystkie kawałki w jeden długi sznurek. Dzieci, siedząc dalej w kole, zamykają oczy i przez dłuższą chwilę przesuwają sznurek w dłoniach, tak że wędruje on dookoła. Następnie na polecenie nauczyciela odkładają sznurek, wstają i przechodzą do innych zajęć.

 

Źródło: Wychowanie w przedszkolu: ,,Temperament w przedszkolu”, nr 16 (kwiecień 2016).