To warto przeczytać!

Samodzielność to coś więcej niż kolejny proces rozwojowy, gdyż odpowiednio rozwinięta, poparta wsparciem dorosłych oraz stymulowana rozmaitymi szansami na jej „doświadczenie i przećwiczenie” staje się ważnym zasobem osobistym. Odrywa znaczącą rolę w kształtowaniu poczucia własnej wartości, poczucia własnej skuteczności oraz ma wpływ na motywację.

Wspieranie samodzielności jest bardzo ważne. Niekiedy staje się wyzwaniem dla dziecka i jego rodziny. Dzieje się tak dlatego, że z jednej strony dziecko pragnie jak najszybciej opanować wykonywanie kolejnych czynności i naturalnie dąży do poczucia niezależności. Swoją potrzebę bycia niezależnym komunikuje słowami: „Ja sam”, „Daj mi to zrobić”, „Ja wiem jak”. Z drugiej jednak strony początkowe próby samodzielnego wykonywania zadań często kończą się niepowodzeniem, które dziecko manifestuje złością, rozdrażnieniem, słowami „O nie, znowu!”, „Nie mogę!”, „Już nie chcę”. Dorosły widząc kolejne niepowodzenie w wykonywaniu czynności czy też słysząc rozdrażnienie w głosie dziecka może mieć poczucie, że należy mu pomóc w jej wykonaniu, albo refleksję, że jest za wcześnie, aby dziecko mogło ją wykonać. O ile opanowanie konkretnych umiejętności przychodzi w różnych okresach rozwojowych i jest uwarunkowane indywidualnymi czynnikami, o tyle dążące do niego, samodzielne próby dziecka mogą wystąpić znacznie wcześniej i na ich podejmowanie NIGDY NIE JEST ZA WCZEŚNIE, gdyż najczęściej wynikają z potrzeby samego dziecka.

Pierwsze podejmowane próby samodzielności przez najmłodsze dzieci są bardzo ważne. Samodzielność staje się wyborem, przed którym stoją nie tyle dzieci co dorośli, ponieważ zanim dziecko rozwinie wszystkie odpowiednie dla swojego wieku umiejętności, to potrzebuje wsparcia dorosłych, a konkretnie szans na rozwój i przećwiczenie swoich pierwszych i kolejnych samodzielnych prób. Zatem zachowaniem, które będzie wspierać i rozwijać samodzielność Naszych dzieci będzie już sama refleksja nad samym tym procesem. Samodzielność to nie forma wykonania danego zadania całkowicie przez dziecko, lecz autonomia, możliwość podjęcia prób, ale z równoczesną możliwością poproszenia o wsparcie i pomoc. Samodzielność daje dziecku szanse na przejęcie inicjatywy, podjęcie działania przy równoczesnej umiejętności proszenia o pomoc. W takim ujęciu samodzielność to forma zachowania, która opiera się na możliwości, zarówno poproszenia o wsparcie, jak i jego odpowiedniego przyjmowania.

Rozwój każdego dziecka podlega indywidualnym czynnikom, czyli każde dziecko ma „własną drogę” do wzrastania, jednak można określić kilka ogólnych zasad, które wspierają naukę samodzielności:

1. SZANSA – stwórz i wspieraj nadarzające się okazje, szanse dla rozwoju samodzielności swojego dziecka. Stwarzaj okazję, w których dziecko dokonuje wyboru między dwoma alternatywami np. „Czym wykonamy pracę – farbami czy kredkami”. Pobaw się z dzieckiem w grę „A co ty byś zrobił, gdybyś np. …zobaczył rozlany sok”. 

2. BEZPIECZEŃSTWO – zadbaj o poczucie bezpieczeństwa i akceptacji swojego dziecka. Jak już wspomniałam, każdy w swoim tempie rozwija własną samodzielność, więc warto zadbać o to by nikt w grupie dorosłych albo dzieci, nie podkreślał faktu, że ktoś jeszcze czegoś nie umie, nie potrafi wykonać. Atmosfera zaufania i akceptacji sprzyja bowiem aktywizacji i podejmowaniu prób przez dziecko. 

3. POMOC -  ale nie wyręczanie. Warto uważnie śledzić poczynania własnych dzieci tak, aby we właściwym momencie podać „pomocną dłoń”, wskazać problemy do samodzielnego rozwiązania, podtrzymać w dziecku motywację. 

4. ETAPY – jeśli jakaś czynność sprawia dziecku duże trudności, można podzielić ją na kilka łatwiejszych etapów.

5. MOTYWACJA I UWAGA – podejmowanie samodzielnych prób wykonania zadania przez dziecko jest zawsze wyzwaniem, które należy dostrzec i okazać zainteresowanie.

6. CIERPLIWOŚĆ – na rozwój samodzielności wcale nie potrzeba „morza cierpliwości”, najistotniejsza jest jakość czasu i forma cierpliwości przejawiana w stosunku do dziecka. Można czekać, aż dziecko zapnie guziki, ale wykazywać przy tym zniecierpliwienie i rozdrażnienie, wówczas uznajemy, że daliśmy dziecku czas, ale zabrakło spokoju i akceptacji. Cierpliwość i zaangażowanie są zawsze najlepszymi sojusznikami w rozwoju samodzielnych nawyków. Warto o tym pamiętać!

 

Na podsumowanie słowa M. Montessori:

 

„Człowiek, który postępuje niezależnie, który angażuje swoje siły w wykonanie zadań, pokonuje sam siebie doskonali się i rozwija swoje zdolności. Ludzie przyszłych pokoleń będą silnymi ludźmi, jeśli będą niezależni i wolni”.

 

Psycholog

Klaudia Jaśko
 

Bibliografia:

Steinke – Kalembka J., Dodaj mi skrzydeł! Jak rozwijać u dzieci motywację wewnętrzną?, Samo Sedno, Warszawa 2017.

Strycharczyk D., Clough P., Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju, GWP, Gdańsk 2017.

Wychowanie w Przedszkolu, nr 9/2018.